Scene & Herd

Righto, time to launch the promotional campaign for Poor But Sexy, now after the book hit the stores just over two weeks ago, as you have to do these days! The launch at Calvert 22 gallery took place on April 9th DREAMING THE LOST COLLECTIVE (here the link to the event and some photos), but there's several other events in the pipeline, conveniently each focusing on different aspects of the book, not to make people bored and to showcase all five short books compressed into one: one on current politics of the former East, one on pop culture generated out of the late cold war paranoia in late 70s/early 80s, then one on eastern European mysticism, then one on contemporary art meets Socialist Realism and finally, one on the different strategies of modernity and consumption in the Soviet Bloc and in the West.

There has been and there are forthcoming articles in the press, linked to the book.

In the Wire #362, there has been my Epiphany, in the prestigious series where authors are revealing music that influenced them somehow. I wrote on Franz Schubert and the influence of his song cycles such as Schone Mullerin on my later fixation with effeminate men in synthpop and Neue Deutsche Welle.

At the Quietus, book excerpt focusing o the popfuturism in Polish pop-culture - how we invented capitalism, that wasn't there (and how we predicted things to come). Two posts ago on this blog I made an appendix to this fragment.

Apart from that, I wrote recently for the Guardian about women's rights in Ukraine and elsewhere in East Europe

Icon monthly had me recently twice on the specificity of Soviet and Polish graphic design, on Soviet film posters in GRAD Russian Gallery, London, and Henryk Tomaszewski's retrospective in Warsaw in the forthcoming, June issue.

I'm also to have two pieces, on Vera Chytilova's Daisies and two para-long thingy for the Marguerite Duras Centenary in the forthcoming, #32 issue of Five Dials magazine, edited by the one and only, wonderful writer Joanna Walsh. it will also include a great short story by Juliet Jacques. Stay tuned for this one!

Here are upcoming events:

22.04 Cafe Oto, London: Dancing across the Iron Curtain, w/ Esther Leslie and Chris Bohn

2.05 KUAD Gallery, Istanbul,Turkey - part of the Turkish-Polish Year, I'll be speaking at the opening of the exhibition of Polish art since the 90s, my abstract here

14.05 Manchester, UK, Atelier

16.05 London, UCL School of Slavonic and East European Studies 

Discussion around themes of What’s the East and the West? How do we perceive the East and its transformations? What’s behind post-1989 developments?

4.06 Warsaw, Poland:  Museum of Modern Art

21.06 Berlin, Germany: Pro Qm Bookshop (with guests)

15.08 Wales, Green Man Festival,  greenman.net  Q & A with Alex Niven (of Folk Opposition and Definitelky Maybe book for 33 1/3 series fame)

Forthcoming in September: Pages of Hackney, London and Housmans Radical Booksellers, London.

Last but not least, very happy for this pretty uncanny celebrity appreciation, more of that please, some accolade from Martin Gore or David Bowie, for example?

that's all for now, folks!

Neo-New Romantic heroes SUPER GIRL & ROMANTIC BOYS touring the UK

Please, come to the concerts of one of my favorite Polish bands in the UK. here are the April dates:

18.04 Brighton @ Cowley Club

19.04 Bristol @ Polish Club

20.04 Plymouth @ Tiki Bar
23.04 Edinburgh @ Banchee Labirynth

25.04 London @ T Chances

Polish neo punk-synth-goth (?) New Wave band Super Girl & Romantic Boys were pioneers of the synth wave revival. The band formed in 1998, never released their album and disbanded in 2006. Last year it was finally released by Antena Krzyku records.



Listen to them on their myspace

I wrote on them last January in an Electronic Beats column:

Super Girl & Romantic Boys can boldly claim to be the most unlucky Polish group of the last decade or more. Only last year did they finally release material which had been recording in late nineties/early 2000s, which had been shelved due to an unfair contract. They formed in 1998 after a few years of participating in various punks squats and groups around Poland. The leader and composer Kostek Usenko founded his first band, The Leszczers, at the age of eleven. Coming from an interesting three-quarters Russian background, but growing up in Poland, he always kept one leg in a different country, and is familiar with punk scenes of both Leningrad and Warsaw. Yet the music of SGRB, though showing the influences of Neue Deutsche Welle, anglophone synthpop and cold wave, is definitely Polish in spirit. Their sound is chiefly inspired by the heroes of Polish eighties electronic music—Marek Bilinski, Romuald Lipko, or Andrzej Korzynski—recently popular due to Finders Keepers re-releases.

While decidedly electronic in sound, their lyrics are less arch or obscure than the synthpop norm—usually a gritty, daily realism, more suitable for punk/post-punk bands like Magazine or even Prefab Sprout or the Smiths, full of stories about broken relationships or psychogeographic drifting through a misty, grey Warsaw. There’s also a good deal of social critique of the still-fresh-to-capitalism Polish society: aspirational middle classes wanting only new kitchen devices or the propagandistic manipulations of the Polish right wing authorities over historical events. While cold wave/synthpop bands are nearly universally a male affair, where female members could be counted on one hand, SGRB have a gender and emotional balance—vocalist Ewik has equally strong presence as Kostek."

See you at the gigs!

Polish 80s pop-futurism - an appendix to the Quietus excerpt

In addition to the excerpt published today at the eminent Quietus, I thought it would be nice to publish some stuff that didn't fit to tQ's page and is fun to watch and vitally enriches the context written out in that fragment.

So here's more tracks from Kontrola W - industrial New Wave mavericks:

Radioactive



Dummies



The End



Stay in Motion



Izabela T. - the queen

Song of the Brick - mock-Socialist realism, after which Iza had trouble in the Party



pretending a Newton-sque businesswoman with nowhere to go to work, posing by the socialist skyscrapers



one of her memorable Opole song festival performances



A curio - pre-80s, interwar cabaret style TV performance, pay attentio to the low cost but maximum effect foil decoration



electro pop extravaganza, I'm Your Sin



Urszula, who specialised in musing on outer (even if only mental) space and various kinds of surrealism, eg. that she's going crazy from a shopping frenzy...(in 80s? Poland no way!)

Seasonal Shopping Frenzy



Great Flight



"Loose-blues, and holes in the sky"



Raspberry King



Kora & Maanam - goth- New Romantics; first Polish band ever played on MTV

"It Gets Darker", directed by Zbigniew Rybczynski (Polish avant-garde filmmaker, laureate of an Oscar for animated film, Tango in 1980), teh first Polish song played on MTV.



Lipstick on the glass (!!)



Lucciola



Kapitan Nemo - king of futuristic synthpop

Your Lorelei



Electronic Civilisation

The present day flaneur

[extended review of P. Keiller's The View from the Train, written originally for Blueprint magazine]

Despite being the cradle of modernity, Britain never had much of an artistic avant-garde, but its influence has had a slow-burning effect. After reading the finally published collection of Patrick Keiller’s writing, ViewFrom the Train, we can see why it wasn't the world of traditionally understood art or even the avant-garde, that today stands for the most peculiar legacy of British modernism, but, perhaps, its peripheries. Situated somewhere within popular cultures, pulp modernism and non-beaux arts - in theory, philosophy, or scientific research. Somehow, we find this strange intersection of art, architecture and research in the exploratory “spatial” research done by one man in the ways of filming, writing and reading, and focusing on the most mundane, neglected elements of our landscape, perhaps precisely because of that fact: docks, ports, wastelands, defunct industry, devastated nature. Finally, the city. This is the core of Keiller's work. Although the city was at the centre of fashionable archi-theories for several decades, somehow nobody noticed how capital is changing the space of our cities, with the chief example of London, the author’s lifelong obsession.

Always pursuing his own individual path, Keiller, who used to be a professional architect, has developed his own theory of space, which owes more to his own interpretation of surrealism, the Situationists and poets of early modernity, such as Poe, Rimbaud and Baudelaire, than studying the classics of architectural theory. This beautifully titled book puts together texts, which reveal the artistic provenances behind the strikingly separate and unique Robinson Trilogy. Keiller learned the ways of topographic exploration from the ‘heroes of modern life’ – Poe’s ‘man of the crowd', the Baudelarian flaneur, the surrealist tourist, and the Situationist drifter. Take a look at Breton's Nadja - it's a ready blueprint for the future Keiller's work, both in terms of the aesthetic sense of the 'uncanny', the mysterious, the unknown (see early Keiller's short films especially, where character's are often filled with unexplained anxiety) and a specific taste for the abandoned, desolate (like from a Giorgio de Chirico's painting), neglected cityscapes, or to the contrary - places so obvious, so everyday that nobody really looks at them anymore. Or the situationist city, 'psychogeography', which now seems to be so popular, of course - where the sense of random drift is there to reclaim the city, to take it over in a poetic just as much as in a political sense.Yet writing about it, Keiller retains his own voice, where Laurence Sterne meets Guy Debord, dreamy yet succinct, critical yet benign, poetic but politically astute.

First Keiller began his trips looking for buildings he couldn't build himself, but gradually turned to the space itself that he was sinking in, not far from the Romantic notions of the “sublime” and the “atmospheric”. As he writes here in ‘The Poetic Experience of Townscape and Landscape’ (1982): “The present day flaneur carries a camera and travels not so much on foot as in a car or on a train.” A photograph becomes a degraded form of documenting the changing world on one’s own, which cannot be, because of the urban and social decline, experienced as it used to be, as a community. Developing his interest in space, “I began to look at places as potential photographs, or better still, film images, and even the still photographs took on the character of a film still.” From there begins a journey to the unobvious found in the most everyday elements of the British or life in general - and this is what the 30 years of texts collected here are about.

They were mostly written as a part of the research before, during or after making a specific film. ‘London in the early 90s’ is of course a meditation on London, which came from the working on the breakthrough feature London (1994). London then, after over a decade of the Tory rule, cuts to public spending and the stimulation of the financial industries only, was in great social and spatial decline, with dissolving old infrastructure - a depressing and unpleasant place to live. We see it from the perspective of Robinson, this hapless radical, who, in the face of the demise of socialist politics can only act out his anger in a series of eccentricities, not in a coherent political action, as a sign of this political despair. This, resulting in the so-called “problem of London”, obsesses Keiller’s rootless, melancholic character, being, as we discover, the problem of a specifically British kind of capitalism, which wasn’t a question of some economic inevitability, but the result of conscious political decisions and ideology, which could have been avoided. ‘Port Statistics’ was a part of the research accompanying Robinson In Space (1997), documenting the observation of several working British ports as places of the inward/outward movement of commodities and the declining industry, contesting the view that industrial production had disappeared from Britain. It was rather pushed outside of the cities to the periphery (or offshored to China) and automated. Similarly, ‘The Dilapidated Dwelling’ consists of notes to the film of same title (2000) documenting the reasons for the general decline of housing in the UK and the notion of time acting as corrosion during the unfolding life of buildings.

Knowledge comes to Keiller mostly via a “sense of space”, grasped via the instruments of photography and film. The space he writes about can be grasped anywhere, at any moment – it’s the title’s “view from the train”, a little, momentary glimpse of reality, of perception, possibly a revelation, an epiphany. It’s also a borrowing from Freud, who said the logic of the psychoanalytical confession is like “describing to someone the changing views seen from the outside”, a phantom train ride. And in the essay ‘Phantom Rides’, Keiller helps us reimagine how people perceived early silent film as an instrument of the spatial transformation of reality. Those films are today a true “window” onto a lost space, which, according to Henri Lebfebvre, was “shattered around 1910”. He could be quoting Virginia Woolf, who claimed in 1924 that ‘on or about 1910 human character changed’. She meant the age of speed: of radio, mass media, cubism, modern music, Stravinsky’s Rites of Spring, but also the social change, great social unrest, socialist parties rising across Europe. The old order was gone, and the films silently reflected this.

In this sense, the invention of film participated in and instigated this change. That’s why this form remains still a perfect instrument of documenting the “spatial research” Keiller talks about. The spaces that attract his eye, often deliberately shown abandoned, open infinite possibilities. They are “palimpsests” or carriers of new urban myths, “which can be constructed as a narrative”, which is a ready template for a film. It’s not, according to Keiller, what the film says, that should be new, but the way it says what we already know and refuse to think about. These essays show that the author of London and Robinson In Space has cast his own key to understand it.

The Book! The Book!

It's nearly here - my book Poor But Sexy. Culture Clashes in Europe East and West is coming out o March 28th 2014 on Zero Books. I will be posting here all events related to this - as well as reviews, articles and other pieces of writing. Book will be probably available before that date on Amazon anyway.

"24 years after the fall of the Berlin Wall, Europe is as divided as ever. The passengers of the low-budget airlines go east for stag parties, and they go west for work; but the east stays east, and west stays west. Caricatures abound - the Polish plumber in the tabloids, the New Cold War in the broadsheets and the endless search for 'the new Berlin' for hipsters.

Sweeping across the breadth of the former Iron Curtain, Agata Pyzik charts the mutual misunderstandings between Western and eastern Europe, going beyond the familiar myths of plucky dissidents, the horrors of Stalinism and the 'success stories' of a neoliberal New Europe. Rather than a low-wage hinterland for the affluent west or a picturesque holiday destination, Pyzik finds a rich and unwritten counter-history.

Poor but Sexy ranges from Warsaw to Luton, from Prague to East Berlin, from Ukraine to Romania, in search of the counter-currents and other traditions. Instead, Poor But Sexy peers into the secret histories of Eastern Europe (and its tortured relations with the 'west'). Eastern European migration, the post-punk Bowiephile obsession with the 'Eastern Bloc', Orientalism and 'self-colonisation', the emancipatory potentials of Socialist Realism, and the possibility of a non-western idea of modernity and futurism. Its subjects veer from Femen to Depeche Mode, from David Bowie to Nikita Khrushchev, from Socialist Realists to New Romantics.

Refusing both a dewy-eyed Ostalgia for the 'good old days' and the equally desperate desire to become a 'normal part of Europe', Poor But Sexy reclaims the idea of an Other Europe."

What’s a poor girl to do when worlds collide except listen to gloomy rock ’n’ roll bands and dance precariously along the fault-line of history where the Berlin Wall used to be? Born in Poland in the 1980s, Agata Pyzik is barely old enough to remember life under communism. Watching the waves of Ostalgie spreading across the former GDR and other ex-Warsaw Pakt states, she felt compelled to investigate the underlying causes of disenchantment among increasing numbers of Central Europeans hankering for the certainties guaranteed them under Soviet rule. If she began her mission with a sense of bemused contempt for dewy-eyed sentimentalism distorting people’s memory of what life was really like under communism, her investigations reveal a far more complex picture. Poor But Sexy is a fabulous freefall through 25 years of East-West exchanges predicated on the West’s arrogant assumption that at base everybody wants to buy in to their belief systems. Riding these East-West crosscurrents of desire, envy and wounded pride, she has found much to be proud of amid the ruins of communism, and in the process of looking back she has recovered some extraordinary punk, art, fashion and philosophical alternatives to the Western way ahead.

Chris Bohn aka Biba Kopf, editor of The Wire

Polish Avant-garde Seen From Many New Angles: Themersons

[guest post in Polish, about two Polish avant-garde artists Franciszka i Stefan Themerson, who spent half of their lives in London, where they founded Gabberbocchus Press, among other things; my essay from Midrasz 2/2013 magazine]

Themersonowie i awangarda

Muzeum Sztuki w Łodzi

Agata Pyzik

Franciszka (1909-1988) i Stefan (1910-88) Themerson należą do najchętniej dziś odkrywanych i cytowanych polskich artystów awangardy. W czasach, kiedy sztuka stała się jednym z najlepszych sposobów 'promocji', a rozmaite wystawy i towarzyszące im wydarzenia stanowią o 'kreatywności', nie ma nic lepszego, niż nagle odkrycie, ze mamy 'naszych' artystów, którzy mogą stanąć w jednym szeregu z awangardą europejską. I my mamy swoich pionierów sztuki, a Themersonowie, z ich osobnością, doświadczeniem emigracji i kontaktami ze światową awangardą, nie dają się nijak sklasyfikować. Znani głównie dzięki swoim filmom, które mają woje miejsce wśród najciekawszych dokonań tego rodzaju obok Fernanda Legera, Rene Claira, Luisa Bunuela czy Hansa Richtera. Ekspozycja w Muzeum Sztuki w Lodzi, pierwszej i do dziś jedynej instytucji sztuki nowoczesnej w Polsce, stara się prześledzić awangardowe konteksty Themersonów i zestawić część ich wspólnego dzieła z dokonaniami artystów światowych – biorących się z przyjaźni i wspólnych doświadczeń. Ruchami awangardowymi najczęściej docenianymi w Polsce byli formiści, kubiści, Blok i Praesens, grupa a.r. czy polscy konstruktywiści. Jednak po latach możemy dostrzec, jak często były one mocno zainspirowane pionierskimi odkryciami Konstruktywistów w Rosji, Bauhausu w Niemczech, surrealistów w Paryżu czy de Stijl w Holandii. Natomiast Themersonowie wiele rzeczy zrobili jako pierwsi, i to nie tylko w Polsce. Jako pierwsi zainteresowali się np. możliwościami filmu artystycznego. Wydawali jedyne pismo w Polsce jemu poświęcone, f. a. pod redakcja Franciszki, którego wyszły zaledwie trzy numery. Podobnie, jak produktywistów i Eisensteinowską szkołę montażu w radzieckiej Rosji i Bertolta Brechta, interesowały ich możliwości komunikacyjne i kreacyjne radia jako medium.

Wystawa koncentruje się na ich dokonaniach filmowych, książkach wydanych po emigracji do Londynu podczas wojny przez ich własną oficynę Gabberbocchus Press i eksperymentach wizualno-leksykalnych dokonanych wspólnie. Themerson studiował fizykę i architekturę w Warszawie, być może stąd zainteresowanie możliwościami filmu i montażu. Jego dzieła, jak Wykład Profesora Mmaa, Kardynał PÖlÄtÜo czy Euklides był osłem stanowią komentarz do współczesnych dyskusji filozoficznych, np. logiki i języka ówczesnej szkoły Lwowsko-Warszawskiej. Franciszka była córką malarza Jakuba Weinlesa, a jej matka Łucja z Kaufmanów była pianistką. Poznali się w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie studiowała malarstwo. Porównywalni do Sophie i Hansa Arpów albo Stepanowej i Rodczenki, Themersonowie najczęściej tworzyli podpisywali swoje dzieła wspólnie. Jednak dziś widać doskonale, że ich zainteresowania i funkcje w rodzinnym tandemie były zupełnie różne.

Domeną Stefana był język: poezja semantyczna, eksperymenty leksykalne, teoretyzowanie i filozofia. Stefana pasjonowała logika, język i rozważania nad prawdziwością. To prawdopodobnie również on wprowadził eksperymenty z fotografią do ich twórczości. Fotogram miał być czymś więcej niż tylko odzwierciedleniem rzeczywistości – miał kreować tę rzeczywistość od nowa. Jak wielu innych awangardzistów, Stefan wierzył w zaktywizowanie zmysłów jako klucz do nowej rzeczywistości; pobudzeni w niezwykły sposób, zaczniemy widzieć ją dynamicznie, ujawnią się nam nowe znaczenia, poziomy, kanały tej realności. Połączenie zmysłów, znane od romantyzmu i Baudelaire'a, Themerson nazywał 'intelektualną orkiestracją elementów leksykalnych i znaczenia semantycznego'. Najbliżej było mu do dadaistów, z ich pozornym brakiem zaangażowania politycznego, regresem w bardziej 'prymitywne' formy, kontestacją talentu i statusu artysty. Z surrealistami łączyła go wizyjność i oniryczność, stąd traktat O potrzebie tworzenia widzeń.

Franciszka, dobrowolnie często wycofująca się za męża, jest dziś niedostatecznie doceniana. A to być może jej twórczość jest z dwojga ciekawsza. Wystawa doskonale to wydobywa. Ekspozycje dzieł obojga sąsiadują ze sobą i dopowiadają nawzajem. Teorie Stefana odpowiadają poruszającym, dramatycznym płótnom Franciszki namalowanymi w jej własnej poetyce bieli. Pozostająca pod wpływem abstrakcji figuratywnej, obrazy Franciszki dzielą fascynację ekspresją dziecięca znana z płócien Jeana Dubuffeta, Wolsa czy Paual Klee, jednak jej kolorystyka – ledwo zarysowane jakby dziecięca ręką lub patykiem na piasku postaci i zwierzęta, ledwo wyłaniają się z białego tła, żeby po chwili, widziane pod innym katem, ponownie zniknąć.

Wizyty w Paryżu w 1936 i ’37 roku, gdzie spotkami Moholy-Nagy’a i innych twórców filmow awangardowych, które zachęciły ich do własnych eskperymentów. Podczas około 10-letniego pobytu w stolicy (1928-37) pierwsi dokonywali eksperymentów dźwiękowych w filmach artystycznych, ich techniki filmu animowanego były unikatowe. Filmy realizowali w domu, posługując się światłami i cieniami na obiektach oraz urządzeniem pozwalającym fotografować klatka po klatce obiekty umieszczone na przezroczystej kalce. Przy użyciu nowatorskich choć nieskomplikowanych technik zrealizowali m.in. Aptekę (dzis dostępną dzięki rekonstrukcji artysty amerykańskiego Bruce Chechewsky’ego), Europę (zainspirowaną poematem Anatola Sterna, przedstawiającym katastroficzną wizję Europy zmierzającej ku zagładzie), Zwarcie, Przygodę człowieka poczciwego i Drobiazg melodyjny, okrzyknięty pierwszym polskim wideoklipem, który służył jako reklama firmy galanteryjnej na Nowym Świecie i był pokazywany w kinach przed filmami. Muzykę do ich filmów pisali m.in. Lutosławski i Stefan Kisielewski.

Jednak to wojna i jej trauma wyrasta w twórczości Franciszki jako sprawa bardzo istotna. Małżonkowie opuścili Polskę w 1938 roku do Paryża, licząc, ze pozostaną tam na zawsze, oddając się eksperymentom. Wojna pokrzyżowała te plany, w 1940 Stefan ochotniczo wstepuje do Polskiego Pułku Piechoty, Franciszka pracuje dla Rządu Polskiego na Wygnaniu jako kartografistka we Francji. Podczas gdy on tuła się po obozach dla uchodźców we Francji, jej udaje się uciec do Londynu. Themerson dołącza do niej dopiero po dwóch latach. Tam od razu włączają się w akcje wspomagające Polakow w kraju. Powstaje „eksperymentalny film patriotyczny” Calling Mr Smith, zachęcający Brytyjczyków do zainteresowania się dramatyczną sytuacją Polaków podczas okupacji nazistowskiej. Wykorzystujący tradycyjne elementy awangardowe: kolaż, repetycje, zbliżenia, jest zarazem filmem stricte propagandowym, z wykorzystaniem sentymentalnej polskiej muzyki Chopina. Jednak zanim tak się stanie i Franciszka jest sama w Londynie, tworzy cykle o bombardowaniach ludności Londynu i Wielkiej Brytanii. Szkice przedstawiające ledwo rozpoznawalne postaci w maskach gazowych, zniszczenia, wybuchy poruszają jej dziecinną, rozchybotaną kreską. Także „białe malowidła” czy scenografia do szwedzkiej inscenizacji Krola Ubu i Opery za Trzy Grosze poruszają zdeformowaniem, ciemnymi barwami. Dzieciństwo ukazuje tutaj swoją ciemną stronę. Dramat dziejący się „W Polsce, czyli nigdzie” w ujęciu Franciszki jest historią ludzkiego upodlenia, skarykaturyzowania ludzkiej egzystencji, wyrastającym z doświadczenia traumy.

W Londynie po wojnie postanawiają zostać na stałe i zakładają Gabberbocchusa, nazwa wzięta oczywiście z wiersza Lewisa Carrolla, Jabberwocky. Stefan był teoretykiem ich działalności i ze swoimi manifestami dyskutował z innymi awangardzistami, zwłaszcza bliskimi im dadaistami, Raoulem Haussmannem i Kurtem Schwittersem, z którym spotkali się w Londynie, kiedy zuryski dadaista został wypuszczony po 2 latach przebywania w obozie przejściowym dla Niemców. Wycieńczony obozem, Schwitters żył tylko do 1948 roku, jednak zdążył w tym czasie rozwinąć nowe techniki kolażu, które miały wpływ na Stefana. Stefan był znacznie bardziej pod wpływem surrealizmu. Jego 'obiekty znalezione, rozsiane po całej wystawie, jak Rękawiczka dziecięca połączona z imadłem, i rozmaite Przedmioty erotyczne są unikalne w polskiej sztuce.

Temu chyba należy tez zawdzięczać erotyczno-surrealistyczne elementy w ich filmach. Na łódzkiej wystawie znalazły się niemal wszystkie ich arcydzieła filmowe: Oko i Ucho, Calling Mr Smith i rekonstrukcje warszawskie. Zniszczeniu podczas wojny uległy dwa wielkie arcydzieła polskiej sztuki: film Europa (1931-2) na podstawie poematu Anatola Sterna, który podziej wielokrotnie stawał się kanwa działań artystycznych, by wspomnieć tylko film Akademii Ruchu z początku lat 80. Po filmie Themersonów pozostały dziś tylko fotogramy, ale nawet w tej formie zadziwiają podobieństwem do równoczesnych eksperymentów niemieckich ekspresjonistów czy tzw. rosyjskich Ekscentryków w rodzaju duetu Trauberg/Kozincew. Artyści ci widzieli współczesność jako dramatyczną i godną zdramatyzowania zarazem. W zachowanej tylko w strzępach i fragmentach fotograficznych Europie mamy do czynienia z połączeniem obrazów chropawej powierzchni chleba, kobiecych nagich bioder,  gestów rak, żucia. Film składa się z fotogramów, abstrakcyjnych elementów drukarskich i geometrycznych. Były to celowo przedmioty odarte ze znaczenia, zderzone jakby przypadkowo, gdzie to ideologia, nie znaczenie, stanowiło ich wspólną płaszczyznę. To była Europa galopującego nazizmu, która je, rozmnaża się, a wkrótce zamienić się miała w żywą amunicję. Za to Żywot Człowieka poczciwego (1937) to artystyczne potraktowanie komedii slapstickowej – podobnie, jak wielu innych awangardzistów, Themersonowie widzieli w komediach Chaplina i Harolda Lloyda odpowiedź na wyzwania współczesnego świata i technologii. Jak we Współczesnych czasach Chaplina, Człowiek poczciwy stara się tylko wypełniać swoje codzienne zadania. Jeśli jednego dnia postanawia chodzić tyłem, odwróceniu ulega cały świat, jego bliźni nie pozostawią go w spokoju za to zaburzenie konformistycznego porządku.

Ich filmowo-dzwiękowe kolaże, łączyły towarzyszące nowoczesności doświadczenie nieciągłości, mediacji przez język i wynikającej zeń fragmentaryzacji świata także z eksperymentami z poezją wizualną czy raczej, jak nazywał to Themerson, semantyczną (gdzie słowa były zastępowane np. ich definicjami). Themerson mówił, że dziś slogan może być poezją, a tzw. poezja niczym więcej, jak propagandowym sloganem. Świadomość materialności języka i podporządkowania go arbitralnym regułom zbliża ich do artystycznej międzynarodówki, Patafizyków (do których St. T. należał) pod wodzą Raymonda Queneau, dadaistów (przyjaźń ze Schwittersem) i surrealistów. Ich filmy były same z siebie 'kolażami': zrobione ze ścinków, fotogramów, negatywów, abstrakcyjnie potraktowanych elementów drukowanych, stosujące techniki zwielokrotnienia i efektu wyobcowania (od radzieckiej szkoły formalistów, przez Szkłowskiego nazwanych 'ostranienie', uniezwykleniem czy też Verfremdungeffekt u Brechta). Owszem, fotogramy robił Man Ray, czescy surrealisci czy Moholy-Nagy, jednak te Themersonów były niezwykle oryginalne.

W Londynie rozpoczęli działalność wydawniczą, która z czasem stała się najważniejsza. Wydawali nie tylko poematy, opery i traktaty samego Stefana, które potem Franciszka ilustrowała. Podczas gdy Themerson rozwijał swoje teorie poezji semantycznej, zaczęli po raz pierwszy po angielsku publikować najważniejsze pozycje awangardy, jak pierwsze angielskie tlumaczenie krola Ubu Jarry’ego (sic!). Miały to być tzw. bestlookery, ksiązki o wyjątkowym wyglądzie. Opublikowali m.in. pierwszy raz po angielsku Raymonda Queneau, Stevie Smith, Kurta Schwittersa, Henri Chopina, Apollinaire'a, C.H. Sissona, James Laughlina, Kennetha Tynana, Raoula Hausmanna. Prowadzili salon zwany Common Room, stanowiacy miejsce regularnych spotkań pisarzy-eksperymentatorów. Themerson nadal tworzył poematy i opery, np. libretto i muzykę do opery semantycznej Święty Franciszek wilk z Gubbio albo kotlety świętego Franciszka.

Ważna była przyjaźń się z malarzem żydowskim zamieszkałym w Londynie, Jankielem Adlerem, którego tylko jeden obraz jest na wystawie. Adler był postacią fascynującą. Urodzony w Tuszynie na przedmieściu Łodzi, był współzałożycielem łódzkiej żydowskiej awangardy, grupy Jung Idysz. Już jako nastolatek mieszkał w Belgradzie i Wuppertalu. od 1917 roku tworzył obrazy zainspirowane żydowskim folklorem i epizodami z życia wschodnioeuropejskich Żydów, choć w awangardowej, ekspresjonistycznej formie. Na początku lat 20-tych mieszkał w Berlinie, gdzie był częścią grupy ekspresjonistów Die Aktion. W Dusseldorfie, gdzie uczył w akademii sztuk pięknych, poznał Paula Klee, który wywarł na niego wpływ. Sprzeciwiał się rządom faszystów, razem z innymi artystami lewicowymi w 1932 napisał manifest na rzecz komunizmu. Zaliczony przez nazistów do sztuki zdegenerowanej, wyjechał do Paryża, gdzie zetknął się z surrealistami. W latach 30. wystawiał w Polsce w Instytucie Propagandy Sztuki w Warszawie i został scenografem filmu jidysz Ał Chet. Podczas drugiej wojny walczył w uformowanej we Francji Armii Polskiej. Zmarł w Wielkiej Brytanii, gdzie zawarł przyjaźń z Themersonami. Stefan napisał o nim książkę Jankel Adler: An artist seen from many possible angles, w której wyjaśniał narodziny malarza surrealistycznego, ale osobnego, wynikłe z pojedynczego epizodu w jego życiu w wieku 6-ciu lat, kiedy doznał uczucia „pomieszania języków”. Stąd w jego malarstwie magiczna transformacja przedmiotów w osoby, przygodność języka i malarstwo na pograniczu świadomości. Ale to Franciszkę łączyła z Adlerem surrealistyczna dziecięca wyobraźnia, instynkt gry i zabawy, podatność na surrealny humor. Podobnie było z Raymondem Queneau, którego Ćwiczenia stylistyczne wydali pierwsi po angielsku. Nastrój „poważnej zabawy”, pozornych zabaw, od których zależeć może ludzkie życie, jest może wiodącym uczuciem na łódzkiej wystawie. Pogłębia ono wciąż niedostateczną wiedzę o tej dwójce artystów, wyjaśniając, skąd brały się obsesje jednych z najbardziej unikalnych artystów, jakich kiedykolwiek mieliśmy.

"It was not real love, it was only something physical ..."

Rainer Werner Fassbinder is probably my favorite director, definitely my deep fascination for years, since I first saw his films and become an aware cinephile asa teenage girl. I never wrote about him in here, beside a small fragment on In the Year of 13 Moons in the post on Christiane F./David Bowie and he will feature a bit in my book. Recently I discovered the several films I still haven't seen from his corpus (44 films and several serials, mind) are actually available online. Here's 1972's Jailbait with a young, nymphettish Eva Mattes as an overdevelopped 14 year old who defies her petty bourgeois parents lifestyle and starts seeing a 19 year old unskilled worker. Then it involves illicit sex with minors, class war, death threats and a gun.



There's a scene in this film in which such piece of dialogue really occurs - when her parents find out that their daughter's hymen has been busted by a certain proletarian, they have this conversation: 

Mother: The Nazis had their faults.

Father: I would rather 100,000 Jews murdered than this happen to us!

He really knew what he was doing to his nation, the fucker.